Publikacija: “Graditeljstvo u službi države – delatnost i ostvarenja Arhitektonskog odeljenja Ministarstva građevina u srpskoj arhitekturi 1918–1941.”
PROMOCIJA KNJIGE
GRADITELJSTVO U SLUŽBI DRŽAVE – delatnost i ostvarenja Arhitektonskog odeljenja Ministarstva građevina u srpskoj arhitekturi 1918–1941.
Četvrtak, 11. april 2019. godine u 18.00 sati
MUZEJ NAUKE I TEHNIKE – BEOGRAD
Galerija „Aleksandar Despić“
Skender-begova 51, Beograd
Muzej nauke i tehnike – Beograd i Društvo konzervatora Srbije predstavljaju knjigu „Graditeljstvo u službi države“, muzejskog savetnika dr Snežane Toševe posvećenu delatnosti i ostvarenjima Arhitektonskog odeljenja Ministarstva građevina u srpskoj arhitekturi 1918–1941.
Tema ove knjige je predstavljanje delatnosti, mesta i uloge Arhitektonskog odeljenja Ministarstva građevina u periodu između dva svetska rata. Kao vrhovna državna institucija u oblasti izgradnje državnih zdanja, preko planova i projekata koji su se u njemu izrađivali, Arhitektonsko odeljenje Ministarstva građevina je oblikovalo i usmeravalo urbanističko-arhitektonski razvoj i izgled mnogih gradova u Srbiji. Zahvaljujući tome ono je presudno uticalo i na ukupan razvoj tadašnje arhitekture.
Vladajući stilski tokovi, koji su obeležili razvoj srpske arhitekture novijeg doba, u velikoj meri su oblikovani u Arhitektonskom Odeljenju Ministarstva građevina. Na taj način je država upravo preko tog odeljenja uticala na izgradnju najreprezentativnijih građevina u Kraljevini Jugoslaviji, koje su posle izgradnje postale nosioci glavnih arhitektonskih tokova i uzori mnogim graditeljima.
Knjiga je nastavak naučnoistraživačkog projekta Putevima inženjerstva u Srbiji (i u Srba) – PINUS, koji je 1994. godine, zahvaljujući profesoru Vladimiru Šolaji, pokrenut u okviru Muzeja nauke i tehnike.
Učesnici ovog dugogodišnjeg projekta, koji je podržalo Ministarstvo za nauku i tehnologiju Srbije, bili su Muzej nauke i tehnike u Beogradu, Zajednica tehničkih fakulteta Univerziteta u Beogradu i Institut „Lola“.
Kao rezultat višegodišnjih istraživanja u okviru projekta objavljeno je više publikacija i studija u kojima je rasvetljena delatnost Ministarstva građevina u XIX veku.
Promocijom knjige Muzej obeležava 30 godina od osnivanja, a ovo izdanje je najbolji dokaz kontinuiteta proučavanja istorije srpskog inženjerstva u Muzeju nauke i tehnike.
Promocija knjige je zakazana za 11. april u 18.00 sati, u Galeriji „Aleksandar Despić“, u Skender-begovoj 51. Na promociji će govoriti prof dr. Mirjana Roter Blagojević, dr Gordana Mitrović i autorka dr Snežana Toševa.
O publikaciji
Snežana Toševa
“Graditeljstvo u službi države – delatnost i ostvarenja Arhitektonskog odeljenja Ministarstva građevina u srpskoj arhitekturi 1918–1941.”
Izdavači: Muzej nauke i tehnike – Beograd i Društvo konzervatora Srbije
Urednik : Gordana Mitrović
Recenzenti: prof. dr Mirjana Roter Blagojevići prof. dr Marica Šuput
Predmet ove knjige je predstavljanje delatnosti, mesta i uloge Arhitektonskog odeljenja Ministarstva građevina u periodu između dva svetska rata. Polazeći od činjenice da je Arhitektonsko odeljenje predstavljalo najveći projektantski biro u zemlji i najkvalitetniju ustanovu za usavršavanje arhitekata, zaključili smo da se u njemu kriju i mnogi dosada nepoznati tokovi razvoja srpske arhitekture novijeg doba.
Prikupljanje relevantne građe i podataka je sprovedeno u arhivima, bibliotekama, muzejima, i privatnim kolekcijama. Težište istraživanja bilo je zasnovano na arhivskoj građi sačuvanoj u Fondu Ministarstva građevina u Arhivu Jugoslavije u Beogradu. Sistematizacijom i analizom, kao i tumačenjem pojedinih fenomena pokušali smo da uobličimo sliku o radu Arhitektonskog odeljenja Ministarstva građevina u periodu od 1918. do 1941. godine.
U uvodu je, pored ukazivanja na značaj ove teme, dat pregled dosadašnjih istraživanja analizirna su samo najznačajnije i najobimnije studije koje su se bavile radom Ministarstva od njegovog osnivanja do početka Drugog svetskog rata.
U poglavlju Društvene i kulturne prilike u Kraljevini Jugoslaviji sagledan je rad Arhitektonskog odeljenja Munistarstva građevina u širem kontekstu društvenih, ekonomskih i socijasnih prilika. Velike ekonomske, političke, socijalne i kulturne promene nakon završetka Prvog svetskog rata u znatnoj meri su odredile i organizaciju, status i rad Ministarstva građevina.
U sledećem poglavlju pod naslovom Arhitektonsko-urbanistički razvoj u Srbiji od 1918. do 1941. godine dat je prikaz razvoja graditeljstva. Osim obnove i izgradnje postojećih gradova i varoši, intenzivno su podizana i nova naselja, a posebno u Vojvodini i Južnoj Srbiji.
Usled novonastalih prilika i uvećanih potreba, naročita pažnja se poklanjala izradi regulacionih i nivelacionih planova, posebno od 1925. godine kada je u Ministarstvu građevina donesen nov pravilnik za izradu tih planova. Velike promene koje su nastale u političkom, društvenom, ekonomskom i kulturnom životu posle završetka Prvog svetskog rata dovele su i do preobražaja gradova.
Sledeće poglavlje pod naslovom Osnivanje Ministarstva građevina i delokrug njegovog rada obuhvata prikaz njegovih zadataka, nadležnosti, delokruga i organizacije u XIX veku. Ministarstvo građevina je osnovano 1862. godine, kada je doneseno i Ustrojenje centralne državne uprave kojim je bilo predviđeno sedam ministarstava.
Većina inženjera u Srbiji XIX veka bila je zaposlena u Ministarstvu građevina, tako da se ono s pravom smatralo rasadnikom inženjerske struke. Preovladavali su stručnjaci srpskog porekla rođeni u Srbiji i Austrougarskoj koji su se uglavnom školovali u Beču, Minhenu i Pešti. Osim domaćih, u državnoj službi bilo je i inženjera stranaca. U periodu do Prvog svetskog rata, među zaposlenim stručnjacima u Ministarstvu građevina radili su najznamenitiji graditelji koji su projektovali najreprezentativnija zdanja širom Srbije.
Delatnost Arhitektonskog odeljenja Ministarstva građevina između dva svetska rata naslov je sledećeg poglavlja. U Kraljevini SHS/Jugoslaviji Ministarstvo je u promenjenim uslovima posle Prvog svetskog rata i na znatno proširenoj teritoriji delovalo s intenzivnom graditeljskom produkcijom i s uvećanim brojem stručnjaka. Njegova uloga u obnovi i izgradnji gradova i sela bila je od presudnog značaja, budući da se u polju njegove nadležnosti nalazilo sve što se odnosilo na arhitektonsko-urbanističko uređenje naselja.
Delatnost Ministarstva građevina bila je strogo definisana, jasno regulisana i propisana mnogim zakonima, uredbama, pravilnicima i uputstvima.
Pokušaj sprovođenja jedinstvene građevinske politike u Kraljevini bio je najizraženiji u oblasti zakonodavstva, dok je u praksi njeno ostvarenje bilo znatno teže i komplikovanije. U Ministarstvu građevina donosili su se mnogi zakoni, uredbe, pravilnici i propisi koji su se odnosili na različite aspekte obavljanja najraznovrsnijih poslova iz oblasti izgradnje. Ministarstvo građevina je putem zakona formiralo jasan postupak i način rada u projektovanju i realizaciji, što je dovelo do velikog napretka u građevinskoj delatnosti. Osim donošenja zakona, uredbi, pravilnika i propisa, Ministarstvo građevina je vodilo računa i o njihovoj primeni.
U poglavlju Projektovanje i izgradnja opisana je rekonstrukcija komplikovanog toka izgradnje od ideje do realizacije na osnovu sačuvanih raspisa konkursa, ugovora, pisama, statičkih proračuna i predmera, crteža fasada i osnova, nacrta za detalje enterijera i dr.
U Arhitektonskom odeljenju Ministarstva građevina izrađivani su kompletni projekti za javne građevine. Fond Ministarstva građevina Kraljevine Jugoslavije sačuvan u Arhivu Jugoslavije sadrži građu koja svedoči o složenom procesu izgradnje državnih ustanova, škola, bolnica, crkava, privrednih i industrijskih objekata kao i uređenja banja. Sačuvana građa u Arhivu Jugoslavije svedoči o tome da je proces izgradnje svakog pojedinačnog objekta predstavljao osobenu priču i svojevrsno svedočanstvo o jednom vremenu. Predstavljanjem dokumentacije koja se odnosi na nastanak konkretnih zdanja pokušali smo da rasvetlimo sve faze kroz koje su prolazili autori i izvođači. Komplikovan i dug put od ideje do realizacije bio je za svaku građevinu osoben. Naročita pažnja posvećena je i tipskim projektima za različite vrste objekata.
Poglavlje Položaj arhitekata i njihova delatnost posvećeno je arhitektima koji su svojim znanjem, iskustvom i kreativnošću ostavili značajan pečat u arhitektonsko-urbanističkom oblikovanju zemlje. Naročita pažnja posvećena je sagledavanju različitih vidova njihovog mesta i uloge u državnoj službi: statusa, kretanja u struci, atmosfere u kojoj su radili, odnosa starijih i mlađih i njihovog stvarnog doprinosa razvoju srpskog graditeljstva novijeg doba. Budući da su u Ministarstvu građevina radili mnogi značajni autori koji su obeležili razvoj srpske međuratne arhitekture, ali i mnogi graditelji čiji rad dosada nije bio u dovoljnoj meri analiziran i valorizovan, objektivnijim sagledavanjem opusa državnih arhitekata i analizom autorskog doprinosa pojedinih nedovoljno priznatih arhitekata rasvetljene su u velikoj meri i nepoznate činjenice koje se tiču stvarnog doprinosa pojedinih ličnosti u ukupnom razvoju graditeljstva međuratnog doba. Rasvetljavanje udela manje poznatih graditelja kao i prikazivanje dosada nepoznatih ostvarenja bilo je motivisano željom za stvaranjem celovitije slike o razvoju srpske međuratne arhitekture.
U poglavlju Zdanja projektovana u Arhitektonskom odeljenju pošli smo od činjenice da u okviru intenzivnog i kompleksnog razvoja graditeljstva, Ministarstvu građevina pripada značajno i osobeno mesto. Kao najveći realizator velikih graditeljskih poduhvata širom Kraljevine i rasadnik najvećeg broja arhitekata, delatnost Ministarstva građevina bila je organski povezana sa najznačajnijim stilskim tokovima. Kao njenom značajnom činiocu i protagonisti, u radu Arhitektonskog odeljenja ogledale su se sve težnje kao i pravci kojima se kretala međuratna arhitektura u Srbiji. Glavni stilski tokovi bili su zastupljeni i u produkciji Arhitektonskog odeljenja, tako da su u Ministarstvu građevina nastali projekti u svim vodećim stilskim tendencijama međuratnog perioda.
Poglavlje Graditeljstvo u službi države posvećeno je ulozi države u arhitekturi koja je činila važan segment oblikovanja njenih težnji i stremljenja. Kao naručilac projekata, donosilac mnogih zakona, rasadnik stručnih kadrova i posednik materijalnih sredstava za velike poduhvate, ona je značajno uticala na formiranje javnog vizuelnog identiteta.
Uloga Ministarstva građevina u kreiranju državnog, kulturnog i vizuelnog identiteta Kraljevine SHS/Jugoslavije bila je od velikog značaja. Izgled gradova, varoši i varošica širom zemlje, koji se intenzivno menjao u međuratnom periodu, bio je dobrim delom uobličen u biroima Ministarstva. Država je, kao naručilac, svojim kadrovskim i finansijskim potencijalom jedina mogla da realizuje velike projekte koji su preobražavali arhitektonsko-urbanistički identitet Kraljevine. Sve što je izgrađeno u periodu između dva svetska rata oslikavalo je ne samo namere i težnje države i njenih institucija već i realno stanje, uslovljeno različitim okolnostima koje su imale presudnu ulogu u formiranju osnovnih tokova međuratnog graditeljstva.
U poglavlju Državni arhitekti i njihov udeo u glavnim tokovima srpske međuratne arhitekture analizirano je pitanje njihove kreativnost i slobode umetničkog izražavanja u instituciji gde je njihov rad bi detaljno praćen i ocenjivan. S vremenom, Arhitektonsko odeljenje Ministarstva građevina je sticalo autoritet i zauzimalo jednu od vodećih uloga na arhitektonskoj sceni međuratnog perioda.
Zahvaljujući dugogodišnjem iskustvu, jakom stručnom kadru i kvalitetu rada, Ministarstvo je, pored Arhitektonskog fakulteta i Kluba arhitekata, imalo jednu od vodećih uloga u srpskom graditeljstvu između dva svetska rata.
Polazeći od činjenice da su u Arhitektonskom odeljenju radili neki od istaknutih protagonista vladajućih stilskih tokova i da su u njihovim biroima nastala antologijska ostvarenja, Ministarstvu građevina pripada mesto jednog od glavnih kreatora razvoja srpske međuratne arhitekture. Arhitekti zaposleni u Ministarstvu nisu samo uticali na opšte tokove tog razvoja, već su bili njegov organski deo. Raznoliki stilski pravci, među kojima su preovlađivali akademizam i nacionalni stil, nastali su, razvili se i doživeli svoj vrhunac upravo u ostvarenjima stručnjaka zaposlenih u Ministarstvu građevina.
Povezani tekstovi:
Publikacija: ”U srpsko-vizantijskom kaleidoskopu: arhitektura, nacionalizam i imperijalna imaginacija 1878-1941” – dr Aleksandar Ignjatović
Promocija knjige i razgovor: “Antologija kuća”, integralno izdanje – prof. dr Ranko Radović
Promocija knjige: San o gradu – Međunarodni konkurs za urbanističko uređenje Beograda 1921-1922
Promocija knjige: Itinereri: Moderna i Mediteran – Ljiljana Blagojević
Publikacija i izložba: Dobrović in Dubrovnik: A Venture in Modern Architecture (Dobrović u Dubrovniku: Poduhvat moderne arhitekture)
Publikacija: Foto-monografija „SIV – Palata Saveznog izvršnog veća“
Digitalna publikacija: ”Uvod u objavljivanje naučnih publikacija” – Andreas Eksner
Promocija knjige: “Mere grada. Karte i planovi iz Zbirke za arhitekturu i urbanizam Muzeja grada Beograda”
Izložba sa pratećim programom: Svetlo i tamno: Stanovanje Roma u Beogradu na prelazu 20. u 21. vek
Predavanje: Stanovanje u Beogradu između dva svetska rata – dr Zlata Vuksanović-Macura
Izložba: Život na ivici. Stanovanje beogradskih Roma 1919-1941
